Ở các quốc gia phát triển, nuôi dạy trẻ mẫu giáo không phải là cái nghề, mà là cái nghiệp thì đúng hơn. Phải có trình độ cao nhất định mới có thể theo cái nghiệp này. Một trong những yêu cầu đầu tiên là yêu trẻ. Kế đến là phải có tâm hồn trẻ con, ngôn ngữ giao tiếp phải thật là trau chuốt, tính cách phải nhân hậu, kiên nhẫn, tận tụy, cẩn thận, sang trọng, lịch lãm và nhiều đức tính hình mẫu khác. Thầy cô giáo nhà trẻ tuyệt đối là ăn mặc đẹp, trang nhã, phù hợp và hài hòa.
Nhưng ở nước ta, thì cái nghiệp nuôi dạy trẻ bị xem nhẹ. Thi rớt các trường khác, thì mới cho lọt xuống sư phạm mầm non, theo cái kiểu “lọt sàn xuống nia”. Chúng ta có hẳn một ngày nhà giáo, mà hầu như các nước trên thế giới không có. Mình soi rọi vấn đề chất lượng, thì mình thấy nguyên nhân của mọi nguyên nhân là định giá giáo dục thấp quá. Mình muốn phá hủy một thành phố thì định giá nhà thấp. Mình muốn phá hủy hệ thống y tế thì định giá thấp y tế. Giáo dục cũng không là ngoại lệ. Có đọc giả hỏi: “định giá cao, lấy lương đâu ra mà trả?”. Câu hỏi này đi khá xa bài này. Mình xin khất lại ở một bài khác. Mình sẽ hứa đưa nó lên bàn mổ.
Mình kể bạn nghe một câu chuyện về một trường mẫu giáo, nó cũng như các trường mẫu giáo khác.
Với mẹ, hoa là thứ không ăn được, tất nhiên, trừ loại có lõi vừa mới xuất hiện vài năm trở lại đây. Ai sáng kiến ra cái kim tây cũng hay. Họ đem hoa bày bán ở cổng trường, nhiều hoa giả, và cả hoa tươi. Bà mẹ đảo một vòng rồi chọn mua hoa nhựa.
Bên trong nó, như cô bán hàng quảng cáo, có một cây kim tây dùng để kẹp chặt phong bì. Bà mẹ cuộn bao thư có tờ giấc bạc hai trăm ngàn đồng vào trong bó hoa, dùng kim giữ nó chặt vào cành hoa vô cảm, dặn đứa bé con vào sân trường mang tới tặng cô ngay, cấm chạy nhảy, phải cầm hoa dựng thẳng lên như thế này thế này.
– Có tiền trong đó, con đừng để rơi rớt mất, nhớ nghen.
Mẹ dặn đi dặn lại làm em bé căng thẳng, nó đi ngập ngừng như thể đang cầm một bó hoa thủy tinh, dễ vỡ. Đường từ cổng trường vào lớp tự dưng xa.
Hôm qua, một bà mẹ khác cũng đặt tiền vào bao thơ, bảo con hai tay tặng hai cô giáo mầm non. Các bé nghĩ đây là tiền trả cho cái gọi là “dịch vụ giáo dục”. Như giáo sư Trần Văn Khê có nói phải kêu bằng “nhà giáo” một cách trang trọng, cho đúng thiên chức mà xã hội dành cho.
Bà mẹ vẫn thường tặng quà kiểu này cho cô giáo, không vì dịp lễ lạt nào. Ban đầu, còn lấm lét dúi vào tay cô, sau nhận ra kẻ tặng người nhận đều cóm róm như tội phạm nên quyết định đưa phong bì một cách đĩnh đạc.
Mẹ biết ơn cô đã chăm sóc con mình ngày này sang ngày khác, một việc mà chính mẹ cũng sợ hãi mỗi khi hè đến. Trẻ con, cũng như cảnh đẹp, chơi một chút rất thích nhưng chơi lâu đâm ngán ngược. Nên món quà của mẹ không nhằm mục đích để cô chăm chút con hơn (nếu ai cũng tặng thì cô biết thiên vị trò nào), chỉ là lời cảm ơn thiết thực. Cô giáo mầm non, trăm đường cực, mà lương của nhà nước chẳng thấm vào đâu. Cũng không biết đến bao giờ, phụ huynh hết nhìn thầy cô giáo bằng cặp mắt thương hại?
Thí dụ chuẩn bị cho ngày hai mươi tháng mười một, cô phải tham gia đội múa của trường đi thi cấp thành phố. Tập dượt cực khổ đã đành, nghe nói trường còn phải thuê một anh ở đoàn ca múa tới huấn luyện. Mẹ nghe chuyện, hơi tức mình, tiền ấy dùng để làm quà cho các cô có phải ý nghĩa hơn không.
Trường nghèo, lớp ít, đông học trò, giáo viên lưa thưa, khích lệ được chút nào hay chút ấy. Không thể nói đây chỉ là phong trào văn nghệ văn gừng thôi, vì cái chất ăn thua đã thể hiện rõ ràng trong việc mời chuyên gia ca múa về dạy. Những cái thành tích hão thì không ăn được, và nếu sướng chỉ lãnh đạo trường sướng.
Ngày nhà giáo là ngày tết của thầy cô, hôm nay cô còn phải dạy tụi nhỏ múa hát trình diễn trong buổi lễ, và cái gọi là “món quà của các cháu dành cho cô” thực ra là một thứ hoa cô trao từ tay phải qua tay trái. Hoa ấy mà có lõi, cũng chẳng phải là một bó hoa xấu.
Bà mẹ vẫn thường ghét hoa, gửi quà cho cô giáo tiểu học đang dạy thằng con lớn, mẹ ép phong bì vào cuốn sách văn chương. Với mẹ, hoa là thứ không ăn được, tất nhiên, trừ loại có lõi vừa mới xuất hiện vài năm trở lại đây. Ai sáng kiến ra cái kim tây cũng hay.
Bạn của mẹ nghe chuyện tặng quà, hơi phẫn nộ. Nhà bạn sát vách một trường mẫu giáo khác, hôm nào cũng nghe cô bên ấy mắng trẻ con. “Sao đái dầm nữa rồi ông cố nội?”, “má ơi má tự xúc cơm ăn cho con khỏe coi”, “không ngủ đi còn hát hoài vậy bà ngoại?”, lời của những cô chăn trẻ trường công nghe sợ không? Cô có biết rằng đây là những ngôn ngữ đầu đời của trẻ không? Các bé như những tờ giấy trắng tinh khôi. Viết gì lên tờ giấy trắng thì nó hiển hiện lên như vậy.
Các cô giáo không nghĩ lời nói cũng để lại những tì vết, vô hình, cứ tưởng tan biến đi không bằng chứng. Họ không trọng cái bản thân của họ, thì ai trọng, bạn mẹ nói. “Em có tự tin sẽ tìm lại thái độ dịu dàng tử tế của mấy cô giáo bên đó bằng một bó hoa có lõi không?”, bạn hỏi.
Mẹ đắn đo. Nếu lớp học vẫn là một chiến trường cho cả cô và cháu, chật chội và nóng nực, đầy những áp lực thành tích, vừa phải đưa trẻ đi vệ sinh, vừa phải trang điểm múa hát, hoặc ôm bụng bầu tám tháng lặc lè mà phải chăn năm chục đứa trẻ thì một năm chỉ bó hoa (có lõi hoặc không) cũng chẳng ích gì.
Mẹ sẽ vẫn tặng quà cho các cô, những cái phong bì phẳng lỳ không nhàu nếp, như sự biết ơn và kính trọng. Sự tôn trọng không hao hụt đi, nếu mẹ thấy cô giáo đem quăng vào thùng rác những bông hoa nhựa sau khi đã lấy lõi ra. Nhưng bà mẹ cũng ao ước chính các cô hãy kính trọng chính mình, tôn trọng cái nghề giáo được xem là cao quý và có ảnh hưởng đến sự phát triển của xã hội này.
