Chữ “đức”
(1) Chữ “đức” theo phương Đông
Nói đến chữ “tâm”, mà không nói đến chữ “đức” là một thiếu sót. Chữ “tâm” có thể nhận diện từ hành động, từ ứng xử, là luồng hay dòng (flow(s)). Chữ “đức” không thể nhận diện ngay tức thời, được tích lũy theo thời gian, là trữ lượng (stock). Nếu nói “tâm” là dòng nước, thì “đức” sẽ là hồ nước hay “hồ nhân tâm”. Chính vì thế mà nhân gian hay gọi là tích đức, chứ không gọi là tích tâm.
Chữ đức (德) được tạo lên từ những phần như sau: Bên trái là bộ xích (彳). Bên phải trên cùng là chữ thập (十), dưới chữ thập là chữ mục (目), dưới chữ mục là chữ nhất (一) và dưới cùng là chữ tâm (心). Tất cả kết hợp cấu thành chữ Đức (德).
Trong đó bộ xích (彳) là chỉ các bước đi chậm rãi, lâu dài, trường kỳ. Nhưng bước đi thong thả trong chữ đức (德) này, không phải là chạy, không phải nhảy, không phải đang tản bộ trên đất bằng, cũng không phải đang dậm chân tại chỗ, mà là từng bước một có in dấu chân đi lên trên, hướng lên trên hay hướng thượng. Có thể hiểu rằng, “đức” là phải từng chút, từng chút tích lũy mà thành, không phải là việc nhất thời mà là việc của cả một đời người.
Chữ thập (十) ngụ ý là nhiều, là đầy đủ, là thập toàn, thập mỹ, mười phân vẹn mười, cũng có ngụ ý là bốn phương tám hướng. Điều đó có nghĩa rằng, con người dù ở đâu, lúc nào cũng phải dùng đức hạnh để đối đãi với người khác.
Chữ mục (罒) là mắt được xoay ngang, nhấn mạnh rằng, người có đức thì có thể biết rõ thị phi, thật giả, có thể phân biệt được tốt xấu, đúng sai.
Chữ nhất (一) mang ý nghĩa là chỉnh thể, tổng thể, là toàn bộ. Chữ “nhất” này nó là thủy tổ của vạn vật, là thủy tổ và bản nguyên của hết thảy mọi thứ. Từ “nhất” sinh ra âm dương, tạo ra trời đất. Vậy nên một nét ngang này thực tế chính là sự tách biệt trời đất, bên trên là trời, bên dưới là đất. Ý nói người có đức là lấy đại cục làm trọng, là vạn pháp quy nhất, là một lòng một dạ, không tâm không tạp niệm, không vướng bận.
Chữ tâm (心) là chỉ nội tâm, muốn tu dưỡng được đức thì cần phải dựa vào tu dưỡng nội tâm. Tâm là cái bên trong, là thật lòng, chân tình, trung thành. Tâm (心) là bộ phận dưới cùng của chữ đức (德), ý nói đức là trong đáy lòng không có vụ lợi, tư lợi.
Qua chiết tự chữ đức ta còn thấy được người có đức cao thì vô vi không vội vàng mà thuận theo tự nhiên, không có ý cầu đức cho nên có đức, người có đức thấp thì luôn vội vàng và có ý cầu đức cho nên không có đức. Người ta không nên cung khiêng ép đức, mà là phải tích lũy theo thời gian.
Có thể nói chữ đức quyết định hết thảy mọi thứ của con người, sâu cạn nhiều ít của đức hạnh quyết định phúc phận và vận mệnh của con người. Cũng chính như “có đức mặc sức mà ăn” mà cổ nhân thường nói đến.
(2) Tam tòng tứ đức của phụ nữ phương Đông xưa và nay
Tam tòng chính là tòng phụ (从父), tức là nghe lời cha mẹ, tòng phu (从夫), tức là nhất nhất nghe theo chồng và tòng tử (从子), chồng chết phải theo con và việc trọng đại do con quyết định.
Tam tòng trong xã hội hiện đại ngày nay nên được hiểu một cách khái quát và rộng hơn. Là một người phụ nữ cũng là một người con thì việc nghe lời bố mẹ là điều đúng nhưng trong xã hội ngày nay thì việc nghe lời nên đi kèm với chính kiến cá nhân. Khi đã lấy chồng thì dù là xưa hay nay thì người vợ vẫn luôn nên tôn trọng, dung hòa và bảo vệ hạnh phúc gia đình. Nếu chồng qua đời thì người phụ nữ ngày nay dù có đi thêm bước nữa cũng nên là một điểm tựa vững chắc cho con.
Với người phụ nữ, tứ đức gồm công (功), dung (容), ngôn (言) và hạnh (行):
1. Công: Việc nữ công, gia chánh phải khéo léo. Tuy nhiên các nghề với phụ nữ ngày xưa chủ yếu chỉ là may, vá thêu, dệt, bếp núc và buôn bán, với người phụ nữ giỏi thì có thêm cầm kỳ thi họa.
2. Dung: dáng người đàn bà phải hòa nhã, gọn gàng, biết tôn trọng hình thức bản thân.
3. Ngôn: lời ăn tiếng nói khoan thai, dịu dàng, mềm mỏng.
4. Hạnh: Tính nết hồn thảo, trong nhà thì nết na, kính trên nhường dưới, chiều chồng thương con, ăn ở tốt với anh em họ nhà chồng. Ra ngoài thì nhu mì chín chắn, không hợm hĩnh, cay nghiệt.
Tam tòng tứ đức trong xã hội hiện đại không còn khắt khe như trước, nhưng các giá trị vẫn giữ trong việc hình thành nhân cách người phụ nữ, nhất là phụ nữ phương Đông.
(3) Câu chuyện 1: Có khi sống vì người khác lại dễ dàng hơn sống cho chính mình.
Một lần nọ, khi một nhóm 50 người thân quen nhau, đang tham dự một cuộc hội thảo, thì bất ngờ vị diễn giả dừng cuộc hội thảo lại và quyết định làm một hoạt động nhóm giữa những người tham gia. Mỗi người được đưa cho một quả bóng và viết tên của mình bằng bút lông lên quả bóng ấy. Toàn bộ số bóng bay được thu lại và để vào trong một căn phòng.
Những người tham gia sau đó được yêu cầu phải tìm thấy quả bóng có tên mình trong vòng chỉ 5 phút. Tất cả nháo nhào tìm quả bóng ghi tên mình. Họ xô xát, húc đẩy nhau, tạo thành một mớ hỗn độn người và bóng trong căn phòng.
Kết quả là 5 phút trôi qua trong hỗn loạn, không ai có thể tìm được quả bóng bay của mình.
Vị diễn giả lại tiếp tục yêu cầu những vị khách sẽ chọn ngẫu nhiên một quả bóng trong phòng và đưa lại cho người có tên được ghi trên quả bóng. Thật đáng kinh ngạc, trong không khí thân thiện thì chưa tới 5 phút ai cũng đã cầm trên tay quả bóng bay ghi tên mình.
Lúc ấy, giọng trầm ấm của người diễn thuyết vang lên: “Những điều mà các vị vừa chứng kiến chính xác là những gì xảy ra trong cuộc sống của chúng ta. Con người đều điên cuồng tìm kiếm hạnh phúc cho riêng mình, mà vẫn không biết hạnh phúc lý tưởng của họ nằm ở nơi chốn nào.
Thật ra, chẳng phải kiếm tìm đâu xa xôi, hạnh phúc của chúng ta hiện hữu trong hạnh phúc của chính những người xung quanh: dẫu là người thân hay chỉ là người dưng thoáng qua trong dòng đời. Làm cho họ mỉm cười và cảm thấy hạnh phúc, cũng chính lúc ấy bạn cũng sẽ có cho riêng mình niềm hạnh phúc. Và đây chính là mục đích của cuộc đời chúng ta”.
Bài học: Chúng ta, những con người khác nhau, đến từ muôn ngã rẻ của cuộc sống, đều tìm kiếm những lợi ích rất cá nhân, rất bản thân cho mình. Nhưng sẽ đến lúc, bạn sẽ cảm thấy và hiểu ra rằng trái tim của chúng ta chỉ được lấp đầy khi trái tim ai đó cũng được lấp đầy, vì bạn.
(4) Câu chuyện 2: Về sự thâm độc của lũ yêu tinh
Ngày xửa ngày xưa, có một lần tập đoàn yêu tinh họp nhau lại để lên kế hoạch làm hại con người.
Một con yêu tinh nói:
– Chúng ta nên giấu một thứ gì đó thật quý giá của con người.
– Nhưng giấu cái gì bây giờ?
Sau khi suy nghĩ, một yêu tinh đáp:
– Biết rồi, hãy lấy đi hạnh phúc của họ, họ sẽ ngày đêm phải khổ sở u uất. Nhưng vấn đề là giấu nó ở đâu bây giờ? Phải giấu ở nơi nào mà họ không tìm được ấy!
Một yêu tinh khác cho ý kiến:
– Thử quẳng nó lên đỉnh một ngọn núi cao nhất thế giới xem.
Nhưng ý kiến đó bị phản đối ngay:
– Không được, con người họ rất khoẻ mạnh, chuyện leo núi có nhằm nhò gì đâu.
Một yêu tinh khác lại có ý kiến:
– Vậy ta giấu nó xuống vực biển sâu nhất nhé?
Nhưng các yêu tinh lại đồng loạt phản đối :
– Không, con người rất tò mò, họ sẽ tạo ra những tàu ngầm hiện đại để đi xuống biển. Rồi họ sẽ tìm ra thôi.
Một yêu tinh nhỏ tuổi đứng lên:
– Hay để nó ở một hành tinh khác đi.
Tuy nhiên, một yêu tinh lớn tuổi đáp:
– Không được, con người rất thông minh. Càng ngày, họ càng thám hiểm nhiều hành tinh khác đấy thôi.
Bầy yêu tinh lại im lặng suy nghĩ.
Chợt một yêu tinh già lụ khụ đứng lên đưa ra ý kiến:
– Tôi biết chúng ta nên giấu nó ở đâu rồi! Hãy giấu nó ở chính bên trong con người họ. Đa số họ luôn cố gắng lùng sục hạnh phúc ở khắp nơi xung quanh và bao giờ cũng thấy người khác hạnh phúc hơn mình. Bản thân họ thì chẳng bao giờ họ quan tâm. Giấu nó ở đó thì người chẳng bao giờ tìm thấy đâu!
Tất cả yêu tinh đều nhất trí với giải pháp này và kể từ đó, rất nhiều người mãi mê đi tìm kiếm hạnh phúc ở khắp nơi mà không biết nó ở trong ngay tâm hồn mình!
(5) Câu chuyện 3: Chuyện vui về lòng tham không giới hạn
Một người da đen đi lạc trong sa mạc, ba ngày không được uống nước. Tưởng như sắp gục ngã thì thượng đế xuất hiện, ban cho anh ta 3 điều ước. Người này ước rằng:
Điều thứ nhất mỗi ngày đều được uống nước.
Điều thứ hai được đổi thành da trắng. Điều thứ ba được thấy mông phụ nữ mỗi ngày.
Thượng đế đồng ý. Sau đó anh ta liền biến thành bồn cầu trắng tinh.
Bài học rút ra: Tham lam quá đáng chỉ tổ gây họa cho chính mình, ngược lại, nếu biết nghĩ cho người khác, thuận theo tự nhiên, ông trời sẽ chiều lòng bạn.
